Uyttenboogaart-Eliasen prijs

Laudatio Willem Ellis

Dames en heren,
De Uyttenboogaart-Eliasen prijs wordt, in beginsel elke vier jaar, toegekend aan een Nederlandse entomoloog die zich bijzonder verdienstelijk heeft gemaakt. Je zou dit de entomologische oeuvreprijs kunnen noemen.  Het bestuur van de UES heeft op 9 december 2016 vergaderd over een ingediend voorstel deze prijs toe te kennen aan Dr. Willem N. Ellis, met daarbij de volgende motivering.

Willem was vanaf zijn studententijd tot aan zijn pensionering verbonden aan het Zoölogisch Museum van Amsterdam, waar hij in eerste instantie werkte aan de systematiek en oecologie van Collembola. Om gezondheidsredenen moest hij op een gegeven moment zijn microscoop verwisselen voor een computer. Sindsdien is hij, zoals hij zelf gekscherend zegt, een beeldschermentomoloog. Tegelijkertijd hield Willem zich intensief bezig met de bibliotheek van de NEV, o.a. met de acquisitie en met de digitalisering van het boeken- en tijdschriften bestand. Ook was Willem jarenlang redacteur van Entomologische Berichten. Zijn inzet was voor de NEV al eerder reden hem te laten toetreden tot het selecte gezelschap van "Leden van Verdienste". Sinds hij werkzaam is als "beeldschermentomoloog" heeft Willem zich zeer verdienstelijk gemaakt op het gebied van databases in de entomologie, met twee grote wapenfeiten: 1) de database "Noctua" met alle gegevens over vlinderfaunistiek, en 2) de website "bladmineerders.nl" over plant-insect relaties, vooral overde sporen die bladmineerders en galvormers achter laten.

Iets meer over "Noctua": Willem raakte betrokken bij de faunistiek van vlinders via zijn kennis van wetenschappelijke statistiek en databases. Hij bewerkte data van kleine vlinders in de database "Tinea" voor analyses die in Entomologische Berichten werden gepubliceerd. Hieruit volgde het totale beheer, aanvankelijk voor de stichting Tinea, uitgebreid nu met de grote vlinders. Nadat het bestuur van de stichting de samenwerking beëindigde, werd Willem medeoprichter en databankbeheerder van de database "Noctua", gezamenlijk eigendom van de werkgroep Vlinderfaunistiek van EIS-Nederland en de Vlinderstichting. De database werd en wordt gevuld door waarnemingen van talrijke liefhebbers en profs, die de gegevens op allerlei wijzen aanbieden, als computerbestanden, papieren lijstjes en tegenwoordig vooral via invoerportalen als waarneming.nl en telmee.nl. Willem verzamelde zeer actief gegevens uit de literatuur, maar ook uit allerlei archieven en grijze literatuur. De databank groeide onder zijn beheer enorm en werd een bron van analyses over de toestand van de Nederlandse vlinderfauna, gepubliceerd in talloze artikelen, en in het boek "Nachtvlinders belicht". Hij zorgde ook voor de verspreidingskaartjes en veel extra informatie op de websites vlindernet.nl en microlepidoptera.nl. Gedurende de samenwerking tussen de werkgroep Vlinderfaunistiek en de Vlinderstichting zorgde Willem er voor dat de besturen alert bleven en afspraken nakwamen, kansen grepen en nieuwe plannen ontwikkelden. Momenteel omvat de database ruim 5 miljoen records van alle Nederlandse soorten. De Vlinderstichting eerde Willem in 2011 door de toekenning van de "Gouden Vlinder".

Iets meer over "Bladmineerders.nl": deze website presenteert een overzicht van de bladmineerders en gallen van Europa, een immens en divers vakgebied. De website is dan ook van een ongekende omvang. Dit is des te bijzonderder als men bedenkt dat dit het werk is van hoofdzakelijk één man, met ondersteuning van zijn vrouw Albertine. Het aantal taxa dat wordt besproken en afgebeeld is enorm, met heel veel determinatietabellen en alles tweetalig (Nederlands en Engels). Het grootste deel van de voortreffelijke foto’s is genomen door Willem zelf, van vaak door hem zelf verzameld materiaal. Het zijn voor veel soorten de eerste ooit gepubliceerde foto’s van een bepaalde bladmijn, gal of larve. Deze website is in feite het eerste volledige overzicht van de Europese bladmineerders sedert het driedelige standaardwerk van Hering (1957). Willem heeft zijn kritische instelling en zijn grote kennis van de literatuur gebruikt bij het maken van de site. Het is geen simpele compilatie van bestaande literatuur, maar een kritisch overzicht, met verwijzingen naar de meest recente literatuur. Het belang van de website blijkt o.a. uit internationale erkenning: hij wordt steeds vaker wereldwijd geciteerd in artikelen over bladmineerders en gallen. Steeds meer entomologen leveren hem nu ook materiaal om de website te verbeteren.
Kortom, Willem heeft als deskundig en ervaren entomoloog een zeer belangrijke bijdrage geleverd aan de Nederlandse en internationale Entomologie. Hij wordt gedreven door zijn belangstelling voor alles wat insecten betreft, en door zijn zorgen over de achteruitgang van de natuur. Zijn inzet is meer dan bewonderingswaardig en zijn kennis draagt hij graag op inspirerende en onvermoeibare wijze over door middel van zijn website, wetenschappelijke artikelen, presentaties, publicaties in boekvorm en door vele persoonlijke contacten.

Het bestuur van de UES heeft positief over deze voordracht geoordeeld. Dus, Willem misschien moet je nu even gaan staan.

Het is mij een eer en een genoegen om de UES prijs toe te kennen aan Willem Ellis, vanwege zijn activiteiten en wetenschappelijke publicaties op het gebied van o.a. Lepidoptera, bladmineerders en galvormers in de ruimste zin des woords en ondersteuning van de entomologie in Nederland. Gedurende lange tijd heeft hij zich intensief bezig gehouden met de bibliotheek van de Nederlandse Entomologische Vereniging. Daarnaast heeft hij zich zeer verdienstelijk gemaakt op het gebied van de vlinderfaunistiek, in het bijzonder door het beheer van de database "Noctua" en op het gebied van de insect-plant relaties door middel van de website "bladmineerders.nl".

De prijs bestaat uit een oorkonde, een geldprijs en de UES-speld. Van harte gefeliciteerd.